Levend As

Foto: Axis (Arcturus), project Fall, Mathilde Jansen 2016

Fall

Het project Fall onderzoekt kosmische krachten in het aardse en alledaagse domein. Ik zal foto’s vervaardigen die spelen met ruimtelijke kenmerken, zoals het loslaten van zwaartekracht. Die schept kansen om nieuwe perspectieven toe te passen middels portretfotografie en stillevens. Het omkeren van bestaande verbanden kan het inzicht in alternatieve routes voor de toekomst vergroten.

Sporen van het oercontinent Pangea uiten zich in de huidige biodiversiteit van (Oost) Afrika; diamanten komen voort diep vanonder de grond en boven de grond ziet men de jaarlijkse grote migratie. Tanzania heeft een inspirerende aantrekkingskracht. Veerkracht en verbeelding zijn instrumenten zijn om ontwikkelingen van groei of verlies op het continent en daarbuiten te begrijpen. Uiteindelijk leidde het voor mij tot Fall. Hieronder zal ik een inspiratiebron toelichten en via de link kan men over het project in het algemeen lezen.

Fotografie/Photography link: Fall  

Levend as

De hitte van het Afrikaanse continent begeeft zich grotendeels onder aan de oppervlakte, en uit zich deels in het landschap en dagelijkse bestaan als een unieke uitbarsting. Het krachtige fenomeen lijkt ongrijpbaar en tegelijk omhult de natuur je met haar pracht. De magma of as zijn als een sluimerende betoverende macht die toeslaat en diversiteit veroorzaakt of in beweging zet.
Vele sprookjes in het continent zijn gebaseerd op natuurkrachten. Culturele tradities baseren zich op de band tussen mens en aarde als bron voor leven, voeding, magie en cycli.

In Tanzania overstijgt de werkelijkheid je wildste fantasie zo nu en dan; het lijkt inwisselbaar of een groot grijs gebied. Zo leken delen van Lake Natron voor mij op een scene uit een science fiction film over de maan.

‘Rise of the continents’

De BBC dvd over het (Oost-)Afrikaanse continent heeft betrekking op vulkanische en diepe krachten die bijdragen aan de ongekende vruchtbaarheid (en kwetsbaarheid) van het landschap. Hieronder schrijf ik een deel van de video uit.

“Een enorme uitbarsting van Ol Doinyo Lengal, de Berg van God, een vulkaan even ten oosten van de kraamkamer van de gnoes. Dagenlang regende de as neer op de bewoners van de Serengeti en verduisterde de zon. Vulkaanas die anders is dan alle andere op aarde, met een samenstelling die zo rijk is aan mineralen dat het gras eromheen barst van de energie.
De vulkaan is de bron van veel voedingsstoffen. Natrium, calcium en veel carbonaten die uit de vulkaan komen eindigen in de vruchtbare bodem van de vlakte. Ol Doinyo Lengai zorgt voor de omstandigheden die de Serengeti en de grote trek aandrijven. Deze vulkaan met z’n bijzondere as brengt leven naar de Serengeti. En daarmee heeft hij ons een geweldig schouwspel van de natuur gegeven. Het is een ongelooflijke aanblik om meer dan een miljoen dieren te zien samenkomen. Ik kom elk jaar terug en sta telkens weer versteld van de trek van de gnoes en het geweldige schouwspel hier. Maar de vulkanen die dit schouwspel mogelijk maken betekenen wellicht ook de ondergang [cyclus van leven en dood] van Afrika.

Want Ol Doinyo Lengai is zo bijzonder en rijk aan voedingsstoffen door wat er diep eronder gebeurt. Professor Iain Stewart (universiteit Playmouth) onderzoekt deze vreemde vulkaan.
“Hij ziet eruit als een gewone vulkaan met z’n kegelvorm en een paar kleine kegels waar uitbarstingen zijn geweest. Maar het is een van de vreemdste vulkanen op aarde. We vliegen nu [in een helicopter] naar de top. Voor ons is de rand van de krater. Op de top wordt het vreemde van Ol Doinyo Lengai duidelijk. Dat witte materiaal is lava. Het merkwaardige is dat de lava eerst niet wit is maar zwart. Hij wordt wit als hij zich vermengt met het vocht in de lucht. Het is de koudste lava ter wereld.”
Op deze zeldzame opname zien we de zwarte lava uit de top stromen. Donker want met 600 graden is het veel kouder dan de lava van welke andere vulkaan dan ook. Professor Stewart denkt dat de oorzaak dat deze lava zo vreemd is, wijst op een sombere toekomst [over vele tot miljoenen jaren] voor Afrika.
De sleutel tot wat er gebeurt, bevindt zich in de lava. Om hem te onthullen, bestaat een eenvoudige scheikunde.

“Dit is verdund zuur. Ik giet er wat van op de rotsen. Als ik het op gewone lava giet zoals basalt, gebeurt er niets. Maar kijk eens wat er gebeurt als ik het op deze lava giet. [Er ontstaat wit schuim dat voor even geelgroen kleurt] Kijk. Is dat niet ongelooflijk? Wat er vanaf komt, is koolstofdioxide.”

Kilometers onder Ol Doinyo Lengai zit koolstofdioxide gevangen en reageert met de hete [rode] mantel en produceert unieke koolstofrijke lava. “Normaal scheurt en breekt het en vormt kanalen waaruit de koolstofdioxide ontsnapt. Maar hier vormt het gesteente een deksel waardoor de koolstofdioxide niet weg kan.”

De Ol Doinyo Lengai staat op een intercontinentale rotsplaat die meer dan 200 km dik is. En dat kan maar 1 ding betekenen.
“Dat koolstofdioxiderijke magma betekent dat Ol Doinyo Lengai boven op een kraton staat. In dit geval de oude Tanzaniaanse kraton.” Maar dat stelt ons voor een raadsel.

“De meeste vulkanen staan in de oceaan waar het gesteente uitgerekt is en de korst dun is of waar de korst gebroken is aan de randen van de platen. Dus dit is nogal een vreemde [unieke] plek.” Waardoor breekt de lava door een van de oude bouwstenen van Afrika? Onder Ol Doinyo Lengai is een nog grotere kracht aan het werk.
Diep onder het continent ligt een enorme massa opstijgend, oververhit gesteente, 1200 km wijd en 1500 km diep. En de afgelopen 45 miljoen jaar heeft deze superpluim, zoals hij wordt genoemd zich geleidelijk een weg naar boven gebaand. Maar hij heeft niet alleen 1 enkele vulkaan gecreeerd. Hij heeft een heel eigen, uniek landschap geschapen.

“De superpluim heeft de basis van het continent Afrika verhit. En omdat de hitte niet weg kan, komt hij omhoog en zal deze blaas in wezen openbarsten. En dan kan de hele zaak weer naar beneden storten. Deze vallei is duizenden kilometers lang, van hier naar het noorden. Hij heet de Grote Afrikaanse Riftvallei.”

Geschapen door de reusachtige superpluim domineert de Riftvallei Oost-Afrika, een 6000 km lange spleet in de aarde. Hij heeft zijn eigen klimaat geschapen en een ecosysteem dat een verbluffende hoeveelheid planten- en diersoorten herbergt. Maar de Rift kan ook het eindpunt [of een verandering onder invloed van de Rode Zee] betekenen voor het continent.
“Als de superpluim doorgaat het continent Afrika te verhitten worden de wonden steeds groter en zal de korst dun worden en breken. En dan zal Afrika in stukken breken. Het is al begonnen. In het noorden is er al een grote scheur in Ethiopie waar een heel stuk land onder de zeespiegel is gezakt.” Aan het eind van de Rift ligt de Danakildepressie van Ethiopie, het laagste punt van het Afrikaanse continent. Overal in de Danakil herinneren grote spleten in de grond eraan dat dit landschap wordt beheerst door de enorme superpluim onder het Afrikaanse continent. En bij elke nieuwe scheur wordt de korst onder de Danakil uitgerekt en zakt nog een beetje verder. Onderzoekers voorspellen dat de naburige Rode Zee eens deze vlakte zal overspoelen en het gebied in tweeen zal splijten. “De grote vraag is wat er zal gebeuren aan het andere uiteinde…” ”

As draait om zijn as

Levenservaringen kan je als inspiratie- en voedingsbron benutten om nieuwe verbanden te leggen. Dit ervaar ik in het alledaagse leven vanuit een eerder gelegde band met Tanzania, via fotografiewerk en de gedeeltelijk Tanzaniaanse roots van mijn dochter of gezin.

As leeft…
Wonderlijke fenomenen zetten mij aan om anders na te denken over sociale en interculturele vraagstukken, vanuit een evolutionair verband of als mens opererend in een ecosysteem. Dit stijgt boven wettelijk of politiek vastgestelde grenzen tussen mensen of landen uit.
Het verbinden van een oude rode ster (Arcturus) met een massa magma spreekt tot mijn verbeelding. Wat zou er gebeuren als Magma niet stolt tot gesteente na een uitbarsting, maar verder smelt of een landschap in eindeloos doorschijnende of gekleurde gasdampen laat opgaan? Wisselwerkingen tussen aarde, lucht of ruimte die plaatsvinden kunnen tot geleidelijke transformaties van het ecosysteem leiden. Dit inspireert mij om portretten en omgevingen te construeren.

Mathilde Jansen (feb 2016)