Waarheid als een koe

Foto: Schetsontwerp van een kind uit een van mijn BIK kunstlessen, met gevonden materialen rond de school

De ene koe is niet zomaar een andere koe (gedachten uit 2015)

In veel Afrikaanse landen is de waarheid als een diamant. Je houdt het facet omhoog dat er voor die persoon of groep toe doet. Daarom is het belangrijk om de tijd te nemen voor Afrikaanse verhalen. Ieder vertelt zijn deel; draait met de klok mee; voegt iets toe, breekt iets af, slijpt bij of vergroot de waarde van de steen door hem uit handen te geven. Je mag speculeren, discussiëren, lachen en raden.

De magie zit hem erin dat iedereen die ene mooie lichtstraal wil zien weerkaatsen in wat hij hoort, ziet, gelooft of weergeeft. Zo dikken mensen ‘terecht’ e.e.a. aan om op zijn minst de belangstelling van anderen te (blijven) wekken voor de steen, mits het de moeite waard is. (Misbruik wordt openlijk becommentarieerd dus wees op je hoede en verkoop geen kiezel als een prachtexemplaar.) Zonder betrokkenheid van anderen dooft het licht immers. En uit het zicht is uit het hart, voor sommigen.

Dit is in mijn ogen waar ontwikkelingshulp vaak de mist in gaat; de sociale cyclus die de diamant doorloopt wordt beperkt weergegeven. De lichtbundel raakt vervlakt in een oppervlakkige glans. Dit vervlakte beeld en gebrek aan nuance doet soms meer kwaad dan goed. Respect staat centraal in veel culturen. Aids, homofobe leiders, geweld en armoede zijn geen onderwerpen die eerbied en dialoog oproepen. In Europa worden worden veel onderwerpen ingekaderd en  aangepast aan de westerse ‘vluchtige’ en ‘lineaire’ (media)cultuur.
In feite zijn Europeanen medeplichtig aan een verouderde beeldvorming door (eigen) resultaatgerichte doelstellingen voorop te stellen. Wat oma of de wijze man ervan vinden komen wegens tijdgebrek niet altijd aan bod, terwijl de gemeenschap aandachtig zou luisteren. Het is een belediging om iemand met een wijze boodschap te negeren.

Overlevingsdrang is niet altijd ‘zielig’, ondanks dat het ongetwijfeld soms slachtoffers eist. Winnaars zoals succesvolle universiteiten en bedrijven worden amper gerepresenteerd door de media. Overlevingsdrang kan intelligente en creatieve krachten losmaken, zoals een ijsvogel die met zijn vleugels wappert om indruk te maken. En zo strategisch inzicht en daadkracht stimuleert. Ik heb Tanzanianen trots met diploma’s zien wapperen, waar zij lastige barrières voor overwonnen. Er is geen studiefinanciering of sociaal zorg-systeem, zoals men in de USA ook gewend is aan een klassenmaatschappij.
Een pas afgestudeerde help je het snelst aan een baan door respectvol met of over hem/haar te praten. Niet door openlijk te vroeg conclusies te trekken dat zijn/haar lot onzeker is. Nederlanders meten succes soms aan de hand van de eigen ongekende welvaart. Zo kan het ‘waar’ zijn dat iemand een baan krijgt als jij meedenkt. Veel blanken hebben van oudsher niet geleerd om naar zwarten te luisteren (zonder ‘ja maar’). Dit scheve mechanisme houden partijen vaak wederzijds in stand. Veel Afrikanen hebben een minderwaardigheidscomplex vanuit opgelopen trauma’s; dit betekent niet dat zij niet capabel zijn maar dat het evenwicht van respect eerst hersteld dient te worden, voordat we zaken doen. Het gaat om het erkennen van geleden leed en niet wegkijken ervan.

Zo kijken veel Nederlanders die ik ken, met een vorm van tragisch medeleven naar Tanzanianen die eeuwig lijken te wachten op betere tijden, terwijl we het geduld niet hebben om te laten zien wanneer die betere tijden aanbreken en wie er dan (wel) hard voor werkt. Als het lang duurt om een succes te boeken, dan lijkt het van mindere waarde te zijn. Maar wat als de gehele gemeenschap inmiddels 100% meewerkt en een initiatief volop ondersteunt? Kan het dan toch een daverend succes genoemd worden?

Het zou hedendaags zijn om lokale vertellers verhalen te laten delen, vormen en creëren. Voor welk doel dan ook.
Dan mogen Europeanen ook weten dat een geit of koe die melk geeft misschien waarachtiger is dan een koe die dit niet doet. Meer mensen hebben er immers baat bij of betrekking op. Dat is een waarheid als een koe.
Dit is waar in veel Afrikaanse landen de vrije wil niet centraal staat. Immers; de diamant die je in je schoot geworpen krijgt maakt onderdeel uit van een sociaal systeem; als een keten van verhalen waarin jij jouw deel zo goed als mogelijk kan invullen. Het verhaal draait niet om jou; jij draait als persoon om het verhaal. Om 1 diamant kunnen wel 20 mensen staan. Mensen kunnen vele verhalen in hun leven te vertegenwoordigen hebben.

Een microkrediet project kan sterker ingebed raken zodra het de tijd krijgt om onderdeel te worden van de gemeenschap; strakke deadlines zijn haalbaar voor praktische taken, maar inhoudelijke participatie moet rijpen en op gang komen als een steen die in de rivier rolt en vanzelf de juiste richting vindt. Het project moet van mens tot mens eigen gemaakt raken. Zo zou het ontwerp van een gelijkwaardig en effectief project niet al ‘af’ moeten zijn. Maar wel op locatie onderhevig zijn aan natuurwetten waar lokale bevolking ook mee kampt.
That’s life. Anders krijg je een prachtig ontwerp die de lokale taal, de weersomstandigheden en uitvoering ervan niet begrijpt. Wat uiteindelijk meer over Europa’s planning dan Afrika’s kracht laat zien. In Europa zien we diamanten als iets wat je kan bezitten of consumeren. Terwijl een diamant miljoenen jaren rijpt in de aarde. Wachten is een kunst! Laat verwachtingspatronen los.

Toon een beetje eerbied als iemand niet louter uit eigenbelang keuzes maakt en aankomt met redenen die in Europa niet geldig zijn. Zoals ‘het was mijn tijd nog niet’ of ‘de bus reed te snel waardoor het al gedaan is’. Sommige excuses zijn waar en andere een manier om verantwoordelijkheden aan anderen door te geven.
Tel iemands stenen ipv waarheden. Hoe meer (welverdiende) stenen, hoe meer geloofwaardigheid of verantwoordelijkheid blijkbaar. De sociale positie of status van een persoon bespoedigt ontwikkelingen en keuzes.  Zo is de waarheid eerder een gemeenschappelijk product dan een individuele interpretatie van een onderwerp. Al moet een persoon creatief in het uitbeelden of vertellen zijn, om de diamant ‘in’ een verhaal waardig te tonen.

In dit stukje probeer ik een cultuurverschil te illustreren tussen continenten, een onmogelijke doelstelling gezien de diversiteit van landen in beide continenten. Toch hoop ik dat het voor begrip zou kunnen zorgen tussen mensen of organisaties. Mijn leven tussen Tanzania en Nederland ging of niet over rozen en dit heeft tot bepaalde keuzes geleid. Mijn steen was plots in het diepe gegooid en moest een stuk in de rivier reizen voordat ik begreep hoe zaken in elkaar steken. Wat mij opviel is dat Nederlanders snelle meningen interessant vinden, wat hen een gevoel (of illusie) van controle en rust geeft. Zo worden sommige situaties te vroeg veroordeeld, voordat mensen zichzelf hebben kunnen waarmaken. Geef het een kans en bewonder de diamant zonder het te kopen.

Dit stukje is subjectief, iets aangedikt en lekker waar 😉